زبان و ادبیات فارسی

خوانندگان ارجمند ما می توانند مقاله های این تارنما را یا در آرشیو موضوعی در موضوع مربوط به خود بیابند یا در فهرست همه ی نوشته های تارنما  که در ستون آرشیو موضوعی نهاده شده است، هر نوشته را به طور مستقیم فراخوانده و بخوانند.

مقالات نهاده شده در این تارنما در یک نگاه :

١–  سرگذشت زبان فارسی

●  سرگذشت زبان فارسی                                 جلال خالقی مطلق

● درباره ی فقر فرهنگی مهاجمان به زبان فارسی    دکتر جلال متینی

 ۲ –  دگرگونی های تاریخی در زبان فارسی  (Semantics)

●  زبان  و جامعه .                                          دکتر پرویز ناتل خانلری

●  تاثیرات زبان عربی در پیدایش زبان دری و شعر عروضی فارسی

    ( تکامل ادب فارسی در دوران پس از اسلام )                             

                                                                 احسان طبری

٣ –  جایگاه سیاسی و مسایل امروز زبان فارسی

● جایگاه سیاسی زبان فارسی                                   آریا ادیب

● مشکلات کنونی زبان فارسی و راه های حل آن ها        احسان طبری

●  آسیب دیدگی های زبان فارسی                              دکتر پرویز ناتل خانلری

●  رفتارهای ناهنجار فارسی زبانان با زبان فارسی

        (زبان فارسی از آشوب تا سامان)                        دکتر حلیل دوستخواه

● وضعیت امروز آموزش زبان و ادبیات فارسی

             در دانشگاه های ایران                            حسین ذوالفقاری  استاد دانشگاه تربیت مدرس

                                                                     عباس علی وفایی استاد دانشگاه علامه طباطبایی

                                                                     عنایت سمیعی    منتقد و شاعر 

                                                                     سعید حمیدیان     استاد دانشگاه و پژوهشگر    

                                                                     شاپور جور کش     شاعر، منقد و مترجم

٤–  ادبیات  فارسی  ( گفتارهای عمومی )

●  ادبیات فارسی                                                        ملک الشعرای بهار

●   نخستین نسل ادبیات داستانی ایران                           محمد بهارلو

●  شعر شناسی                                                        ملک الشعرای بهار

● درباره ی شعر و شاعر                                               احسان طبری

● سخنی درباره ی شعر (فارسی)                                  احسان طبری

● درباره ی نقد شعر  (چه گونگی نقد شعر نو )                  احسان طبری

● تحولات ادبیات فارسی از انقلاب مشروطه تا انقلاب بهمن  دکتر محمد رضا شفیعی کد کنی

۵ –  دستور زبان و آیین درست نویسی فارسی

●  درباره ی فارسی نویسی                                      ناصر پور پیرار

●  بزرگ سازی و کوچک سازی ِ واژه ها در زبان فارسی    احسان طیری

●  نکته هایی از درست نویسی  زبان فارسی                آریا ادیب

       (درباره ی : فعل «بایستن» / «است» و «هست» / «گفتی» و «گویی» /  صفت ساده و صفت مفعولی /

       دراز نویسی / «بر علیه» /  نشانه های نگارشی /  گرایش به حذف حرف اضافه /  اضافه کردن «ی» در حالت

       اضافه / گذاشتن و گزاردن / دسته ها و انواع به کارگیری های نادرست واژه ها و عبارات در زبان فارسی /  به

       گردن یا در گردن / اشتباه گرفتن ترکیب اضافی با ترکیب وصفی، . . .  )

●  غلط های مشهور املایی و دستوری زبان فارسی   دکتر سعید نفیسی

                                                                       مهدی پرتوی آملی

                                                                        محمد نبی عظیمی

●  پاک سازی زبان فارسی از قاعده های دستوری

        زبان عربی                                                  محمد پروین گنابادی

٦–  خط فارسی

● درباره ی تغییر خط فارسی                دکتر پرویز ناتل خانلری

● شیوه ی خط فارسی                       دکتر پرویز ناتل خانلری

● مساله ی اصلاح خط فارسی             دکتر پرویز ناتل خانلری

● درباره ی اصلاح خط فارسی               دکتر پرویز ناتل خانلری

● مساله ی خط                                 احسان طبری

● سرگذشت فکر تغییر خط فارسی        یحیی آرین پور

 ۷ –  زبان عامیانه ، اصطلاحات و ضرب المثل های فارسی                   آریا ادیب

● حروف آ و الف  ● حرف ب  ● حرف پ  ● حرف ت

● حرف ج          ● حرف چ   ● حرف ح  ● حرف خ

۸ –  کالبد شکافی واژه های زبان فارسی (Etimology)

● بحثی درباره ی « موشک » و « رزمایش »                                    رستم جمشیدی

● « آیین » و « دین »                                                                  مجتبا  آقایی

● دگرگردی واژه ها در سیر زمان                                                    دکتر فریدون جنیدی

       (درباره ی واژه های « باد »، « کمر »، « کمربند »، « افسوس »،

       « پرستیدن » (و مشتقات آن)، واژه های «زن»، «بانو» و «دوشیزه»، « آریا»، «ایران» و «اوستا»)

● در جست و جوی حل معمای واژه های «تات»، «تاجیک» و «تازی»     دکتر یحیا ذکا

● درباره ی واژه ی «کردن»، پسوندهای مکان ِ ساخته شده  از آن

        و نام شهر «کرمان»                                                            دکتر فریدون جنیدی

● درباره ی ریشه ی فارسی واژه ی " عشق "                                  محمد حیدری ملایری

● ریشه ی ایرانی نام "دریای سیاه " و رودخانه های " دانوب " و " دُ ن " دکتر بهرام فره وشی       

● سرگذشت واژه ی " گل "                                                          دکتر بهرام فره وشی 

۹–  ریشه های تاریخی اصطلاحات و ضرب المثل های فارسی        آریا ادیب

                                                                                       مهدی پرتوی آملی

● ● بخش نخست:  

آب از سرچشمه گل آلود است، آب پاکی روی دست کسی ریختن، آب زیر کاه، آبشان از یک جوی نمی گذرد، آتش بیار معرکه، آفتابی شدن، از بیخ عرب شدن، انگار از دماغ فیل افتاده، از کوره در رفتن، از کیسه ی خلیفه بخشیدن، الکی، با آب حمام دوست گرفتن، باج ندادن به شغال، باج سبیل، باد آورده را باد می برد، بادنجان دور قاب چیدن، برو آن جا که عرب نی انداخت، بز بیاری، بل گرفتن، به مشروطه اش رسید، بند را آب دادن، به رخ کشیدن، پارتی بازی، پته اش روی آب افتاد، پدرت را در می آورم، پدر سوخته، پهلوان پنبه، پنبه ی کسی را زدن، تعارف شاه عبدالعظیمی، جنگ زرگری، جور کسی  را کشیدن، جیم شدن، چشم روشنی، چوب توی آستین کسی کردن، حاجی حاجی مکه، حاشیه رفتن، به کرسی نشاندن حرف، حرف مفت، حقه بازی، حمام زنانه، حیدری و نعمتی، خاک بر سر، خر کریم را نعل کرده است، خط و نشان کشیدن برای کسی.

● ● بخش دوم:

دری وری، دست شستن از کاری، دست کسی را توی حنا گذاشتن، دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن، دنبال نخود سیاه فرستادن، دو قورت و نیمش هم باقی است، ریش و قیچی را به دست کسی دادن، زندگی سگی، زیر پای کسی را جارو کردن، زیر کاسه نیم کاسه ای است، سایه تان از سر ما کم نشود، سبزی پاک کردن، سبیلش آویزان شد،. . .

 ١۰–  واژه نامه ی بیگانه – فارسی     آریا ادیب

●  از حرف آ تا ش

●  از حرف ص تا ی

١١–  هنر ترجمه و مسایل آن

● چه گونگی واگویی و نوشتن نام های بیگانه در فارسی   دکتر پرویز ناتل خانلری

● مسایل واژه سازی                                                   داریوش آشوری

●  توانایی زبان فارسی در واژه سازی                             دکتر محمود حسابی

● نگاهی به برخی از مسایل ترجمه در ایران                    علیزضا سمیعی

١۲–  دیدگاه ها

● حتا مثلن خاهر : سه پیشنهاد نگارشی    افشین دشتی

● سنت دیرینه ی واژه پردازی پارسی        رستم جمشیدی

● در آشپزخانه ی زبان فارسی                  از ۴ دیواری

   (در باره ی کاربرد فعل «خوردن» در زبان فارسی)

● نیما یوشیج از نگاه دیگران                    دیدگاه های منتقدان و شاعران امروز

١٣–  آیا می دانستید که . . .  ؟

●  دانستنی های گوناگون از زبان و ادبیات فارسی    آریا ادیب 

● ●  بخش نخست از شماره ی ١ تا ٣۸

● ●  بخش دوم     از شماره ی ٣۹ تا ۵٦

● ●  بخش سوم   از شماره ی ۵٧ به بعد

١۴-  ابزار کار ادبی                                              آریا ادیب

●  ابزار کار ادبی (تعریف های کلی)           

●  آشنایی با اصطلاحات ادبی                  

● ●  بخش نخست از حرف آ تا ش

● ●  بخش دوم      از حرف ص تا ی                   

●  علم بدیع  ( آرایه های ادبی )                

●  علم بیان                                          

● مکتب های ادبی و هنری                     

● جایزه های ادبی و به ترین آثار ادبی

   جایزه گرفته در ایران و جهان

● علم عروض

● ●  وزن شعر فارسی                                            دکتر پرویز ناتل خانلری             

● ●  علم عروض و وزن شعر فارسی                          آریا ادیب

١۵- بررسی ها و پژوهش های ادبی

●  ادب شناسی (سبک شناسی) " علویه خانم "         ناصر موذن

● در حست و جوی " سر ّ " حافظ                              احسان طبری

●  نگاهی به کتاب شعر متعهد ایران                           سعید سلطانی

● فردوسی در هاله ای از افسانه ها                          دکتر جلال متینی

● واژه های فارسی به کار رفته در قرآن                       آرتور جفری Arthur Jeffery

●  تاثیر اروپا در زبان و ادبیات فارسی :

● ● نقش اروپا در ادبیات امروز ایران                            پروفسور دکتر الساندرو باوسانی

                                                                         Alessandro Bausani Prof. Dr.

● ●  تحولاتی در نثر امروز فارسی                              پروفسور دکتر پیتر ایوری

                                                                         Peter Avery Prof. Dr.

● نمودهای پویایی و ایستایی زبان در آثار جمال زاده      جواد اسحاقیان

١٦ –   تاریخ ادبیات کلاسیک     (خواهد آمد)

١۷--  تاریخ ادبیات معاصر

● بخش نخست: از دوران مشروطیت تا سال ١٣۰۰ ش  (دوره ی انقلابی)

● ویژگی های نوژایی ادبی در دوران مشروطه                     دکتر یعقوب آژند

● سرگذشت نثر معاصر، خودشناسی                                محمد علی سپانلو

● بخش دوم: از سال ١٣۰۰ تا ١٣۲۰ ش               (دوره ی تجربه و آزمایش)         

● حیات ادبی ایران در دوران رضا شاه                                 دکتر یعقوب آژند

● سرگذشت نثر معاصر، دوره ی فترت                                محمد علی سپانلو 

● بخش سوم : از سال ١٣٢٠ تا ١۳٤٠ش          (افول "کهنه" و شکوفایی "تازه")

● جریان های ادبی پس از سقوط رضا شاه تا دهه ی چهل     دکتر یعقوب آژند

● سرگذشت نثر معاصر، برگشت موج                                 محمد علی سپانلو  

● بخش چهارم: از سال ١۳٤٠ تا ١۳۵٠ش          (به کرسی نشستن "تازه" ها)   

● سرگذشت نثر معاصر، خانه روشنی                           (خواهد آمد)

١٨- فولکلور ایران، توده شناسی

● ادبیات عامیانه ی ایران                                             مهران افشاری

● فولکلور ایران :                                                        یحیی آرین پور

● ● ضرب المثل های فارسی                        

● ●  قصه ها و افسانه های فارسی   

● ●  ترانه های ملی ایران

● چهره های فولکلوریک در قصه ها و مثل های ایرانی        احسان طبری

● ترانه های عامیانه و برخی مختصات فنی و هنری آن ها   احسان طبری                 

١٩- ادبیات کودکان و نوجوانان

● نخستین مطبوعات کودکان و نوجوانان در ایران             علی کاشفی خوانساری

● آسیب شناسی کتاب های کودکان و نوجوانان             استاد هارون شفیعی

◙  ◙  ◙

 شماره ی نوشته : ١ / ۰

  زبان فارسی، تاریخ، نوزایی و فراگیری آن

بر پایه ی آزموده ها می توان گفت که فراگیری زبان فارسی برای بسیاری از ایرانیان، پس از بیرون آمدن از دامان مادر، در روند آموزش های نا بسامان ِ پس از آن، به بیراهه می افتد و مگر برای برخی از آنان، که به نسبت اندک هستند، برای بسیاری دیگر ( اگر چه حتا از آموزش ها و آگاهی های  ویژه ی دیگری برای کسب و کار خود برخوردار می گردند) به روی کاغذ آوردن اندیشه چندان  دشوار می گردد که از نوشتن حتا درباره ی یک موضوع ساده به فارسی، که به آسانی دریافت شدنی باشد، باز می مانند.

نمی توان ادعا کرد که این وضعیت ویژه ی ایران و ایرانیان است و در زبان دیگری نمونه ندارد، لیکن با پردلی می توان گفت که این دشواری اکنون در زبان فارسی و نزد ایرانیان برجستگی ویژه ای یافته است.

دلایل پدید آمدن این وضعیتِ ناخوشایند البته گوناگون است و بستگی به زبان فارسی ندارد که زبانی بسیار پرمایه و توانا است. به گفته ی دکتر پرویز ناتل خانلری « ناتوانی زبان، ناتوانی کسانی است که به آن سخن می گویند». این وضعیت در واقع دستپخت آنانی است که در حق این زبان کوتاهی های فراوان می کنند و حساسیتی نسبت به نابسامانی های تحمیل شده به آن از خود نشان نمی دهند.

به بیان دقیق تر، مستول اصلی چون این وضعیتی،  نه تنها  آن قلم به دستانی هستند که نا مسئولانه و به شیوه ی سنتی، برای فضل فروشی، از به کارگیری واژه ها و عبارات بیگانه ای که برابرهای آن ها در زبان فارسی رایج و یا ساختنی است، پرهیز نمی کنند، بلکه آنانی نیز هستند که توانایی انجام اصلاحات لازم در پهنه ی آموزش زبان فارسی، تشویق برای به کارگیری و نیرومندسازی آن، و نیز ایجاد حساسیت در برابر کژروی های املایی و انشایی دراین زبان را دارند، اما به دلایلی که در نوشته های بعدی روشن می گردد از انجام آن سرباز می زنند.

فراگیری درست و بسامان زبان فارسی روندی زمان گیر و دیرانجام دارد و به دگرگون سازی بنیادی آموزش زبان،  از همان آعاز کودکی و نوجوانی و پشتیبانی و تشویق جدی مسئولان در سراسر رده های آموزشی و قلمرو های نگارشی، نیازمند است.

افزون بر این ها،  هیچ فراگشت و رشد فرهنگی نیز پیش از فراهم شدن زمینه های لازم عینی و ذهنی آن رخ نخواهد داد. نگاهی به روند آخرین دوره ی نوزایی در زبان و ادبیات فارسی که از دست کم ١۰۰- ۹۰ سال پیش تا کنون،  بر پایه ی رشد ناگزیر مناسبات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه ی ایران، به ویژه پس از انقلاب مشروطه،  ادامه دارد، نمایانگر آن است که امروز کشور ایران در ادامه ی ناگزیر دگرگونی های عینی و فراگشت جامعه ی خود ، به همخوانی و همپایی ِ  به تر  زمینه های ذهنی  جامعه و  زبان خود نیازمند است.

جوانان ما امروز تشنگی کنجکاوی خود را، نه با ادبیات ناب گذشتگان، و نه با یاوه گویی های برخی متجددنما، می توانند آرام نمایند. وظیفه ی تاریخی ما و هم اندیشان ما به سهم خود، نمایاندن توانایی های گذشتگان، توشه ی راه ساختن ِ تجارب آنان و راهنمایی و یاری به نسل مشتاق در کوشش او برای یافتن راه حقیقی تکامل آینده ی انسان هاست و یکی از افزارهای ما در این کار،  زبان مادری ماست که همچون هر زبان دیگری اگر توانا و نیرومند باشد و بتواند هر آن چه را که این تکامل بدان نیازمند است، به خوبی و به درستی بنمایاند،  توشه ی راه و از پیش شرط های ضرور برای  حرکت در جاده های رشد و پیشرفت است.

در تارنمای ما،  مقالات بلند بالا درباره ی فتح جوشقان، عشق ورزی یوسف و زلیخا، پژوهش های تازه در باره ی خانه ی ابوالمظفر عبدالجبار، ناله ها و گدابازی های شاعران بی ذوق و بی هوده نویسی نویسندگان نام جو،  به هیچ روی دیده نخواهد شد. صفحات تارنمای ما میدان جنگ های قلمی دسته های حیدری و نعمتی که با یکدیگر خرده حساب دارند، نیست و سرانجام،  تارنمای ما برای یک مشت بیکاره ی شکم سیر نیست  که درآن حال که هزاران هزار تن از مردم ستم دیده ی ما به نان شب نیارمندند، در پناه حامیان خود در امن و امان نشسته و دو غزل از حافظ را از بر کرده و آن را به نام معلومات، گنجینه ی ناندانی خود کرده اند. اگر کسی بپرسد،  اگر تارنمای آریا ادیب این مطالب را ندارد پس چه دارد ؟ ما با او کاری نداریم. ما تارنمای زبان و ادبیات فارسی را برای دیگران، یعنی آنانی که می دانند تمدن بشر امروزی بسیار فراتر از این فلاکت هاست، می نویسیم.

ما در این تارنما ، از یک سو کوشش خواهیم کرد تا سهمی به اندازه ی توانانی خود در طرح مساله ی ضرورت همخوانی ِ شرایط ذهنی  جامعه  و از جمله زبان فارسی،  با دگرگونی های ناگزیر عینی در جامعه ی ایران،  بر عهده بگیریم و از سوی دیگر خواهیم کوشید تا با آموزش درست و آسان ِ زبان فارسی و آشنایی دادن بیش تر با امکانات بی کران این زبان، به آسان سازی و سامانمندی کاربرد آن یاری برسانیم.

تارنمای زبان و ادبیات فارسی (آریا ادیب) در کاربرد زبان و شیوه ی نگارش خود و درست نویسی، پای بند به آیین های محافظه کارانه نیست و با پرهیز از فرنگی مآبی و عربی مآبی از یک سو،  و دوری از فرنگی ستیزی و عربی ستیزی از سوی دیگر، به جای خود و در آن جا که به توانمندی و غنای زبان فارسی ( که مراد ماست) یاری می رسد، از واژه های هنوز دقیق تر و رساتر فرنگی و عربی نیز بهره خواهد گرفت.  مراد ما رعایت دقت، درست نویسی و  ساده نویسی است تا توده های هر چه بیش تری بتوانند از مطالب آن بهره بگیرند.

ما با بهره گرفتن  از اندیشه و آگاهی دانشمندان و صاحب نظران بنام و  با برقراری پیوند با دوست داران زبان فارسی و بازتاب نظرات آنان، و با دادن آگاهی های همه سویه پیرامون زبان و ادب فارسی و نمایش جوانب گوناگون  نوزایی و نوسازی در آن، در کنار بازگفت ظرایف و توانایی های این زبان و نیز نشان دادن ایرادات و نارسایی های پدید آمده در آن،  خواهیم کوشید تا ضرورت رشد و هرچه نیرومند تر ساختن زبان فارسی را از دیدگاه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز مستدل نماییم.  

خواست ما  از گشودن این صفحه، نه پدیدآوردن جایی برای دادن تنها  احکام و آگاهی های روشنفکرانه و آکادمیک درباره ی زبان فارسی، بلکه از جمله فراهم آوردن میدانی برای طرح آن مسایل گرهی در زبان فارسی است که بررسی و روشن نمودن آن ها به نیرومند تر گردیدن و همپا شدن هرچه بیش تر زبان فارسی با کاروان دانش و فرهنگ و تمدن جهانی یاری می رساند.

مراد ما،  انجام گفت و گوهای جان دار، پرشور و پرمایه در میان آن کسانی است که پیرامون بخش های گوناگون قلمرو  زبان فارسی آگاهی های ارزشمند دارند و برای از میان برداشتن سدهایی که بر سر راه رشد طبیعی این زبان قرار گرفته است،  چاره و تدبیری می شناسند.

این عزیزان، اگر همت کرده و با طرح نظرات خود پیرامون هر کدام از موضوعات دسته بندی شده در این تارنما، یا پیرامون هر موضوعی که خود پیشنهاد می کنند،  به رشد آن شرط ذهنی ضرور که در بالاتر از آن یاد کردیم، یاری برسانند، در حقیقت وظیفه ی میهنی خویش را  انجام داده  و دِین خود را به مردم شان پرداخته اند.      ایدون باد         آریا ادیب

یادداشتی پیرامون نوشته های بهره گرفته در این تارنما:

 برخی از مقاله های ارزشمندی که ما را در کار آشنا ساختن دوست داران زبان و ادب فارسی با گوشه و کنار شگفت آور این زبان و ادبیات یاری می رساند، و از این رو برای نوشته شدن در این تارنما برگزیده  می شود، در بخش هایی از خود، یا یه موضوع مورد نظر ما مربوط نمی گردد و یا با  آیین دستوری و درست نویسی فارسی همساز نیست.

برخی از این مقاله ها، مگر از نظر موضوع و محتوا ، از نظر آیین املایی یا دستوری و درست نویسی فارسی و گاه از نطر تنظیم و ترتیب مطالب، به اندازه ای دارای عیب و ایراد است که اگر به شکل اصلی شان به کار گرفته شوند، خوانندگان ما پس از خواندن بند هایی ار آن ها شوق و ذوق خواندن را از دست داده و از خواندن دنباله ی آن ها چشم پوشی می نمایند و بدین ترتیب از آشنایی با نکات ارزشمند آن ها محروم می شوند.

از این رو و از آن جا که ما در برابر خوانندگان خود برای آسان فهمی، درست خوانی و درست نویسی فارسی ( که مراد ما در این تارنما است)  اندریافت مسئولیت داریم، برخود روا می داریم که این گونه مقاله ها را به اندازه ی مورد نیاز کوتاه نموده و با ویرایش های دوباره و لازم، همچنین  آن ها را ار نادرستی های املایی، اگر هست، پاک سازیم،  با آیین دستوری و درست نویسی فارسی، اگر نیست، همساز نماییم و واژه ها و عبارت های بسیار پیچیده یا کنارنهاده ی بیگانه را نیز  از آن ها دور ساخته و برابرهای جاری و جاافتاده ی فارسی ِ آن ها را به کار بگیریم.

و  چون به شرف ادبی و اصل فرهنگی در نامیدن نویسنده و منابع بهره گرفته نیز پای بند هستیم، البته بر خود فرض و واجب می دانیم که نام و نشانی این مقاله ها و منابع آن ها را نیز ذکر نماییم. خوانندگان ارجمند ما اگر خواستار خواندن این مقاله ها در اندازه یا شکل نخستین اشان باشند ، با داشتن نام و نشانی آن ها، به آسانی می توانند به این نوشته ها دست یافته و آن ها را بخوانند.

نوشته های تارنمای آریا ادیب را نیز که اکنون برخی از تارنماهای آماده خوار با چشم فرو بستن بر نخستین اصل فرهنگی ِ پذیرفته شده در سراسر جهان،  بدون نامیدن  تارنمای ما،  زینت صفحات خود نموده و با این کار عیار خود را به نمایش گذاشته اند، خوانندگان ما خود بی گمان از شیوه ی بخش بندی و نمایش مطالب و آیین نگارشی ما به آسانی تمیز داده و باز می شناسند.  با سپاس،   آریا ادیب.